Pierwsze chwile matki z dzieckiem po porodzie nacechowane są wieloma emocjami. Przede wszystkim, zarówno młoda matka, jak i noworodek muszą przyzwyczaić się do nowej sytuacji. Pod względem fizjologicznym pierwsze 3 doby życia dziecka obfitują w wiele interesujących rzeczy.
Dziecko po raz pierwszy łapie oddech po porodzie, pierwszy raz patrzy na świat, słyszy odgłosy i czuje dotyk. Debiutuje w przyjmowaniu pokarmu ustami – jest karmiony mlekiem matki. Kobieta musi wiedzieć, że dziecko będzie też wydalało produkty przemiany materii, dalece odbiegające od tego, jak wygląda stolec dziecka w późniejszym czasie. Po urodzeniu dziecko wydala smółkę. Czym ona jest i jakie ma znaczenie dla jego kondycji zdrowotnej?
Pojęcie smółki
Smółka to nic innego, jak pierwszy stolec noworodka. Jej nazwa bierze się od tego, że stolec ma gęstą i lepką konsystencję oraz ciemny, wręcz czarny kolor. Smółka niekoniecznie musi być jednym, pierwszym oddanym przez dziecko stolcem.
Maluch może ją wydalać stopniowo, mniej więcej do czwartej doby swojego życia. W skład smółki wchodzą wody płodowe, maź płodowa, złuszczony nabłonek śluzówki przewodu pokarmowego, gezymy trawienne, cholesterol i co najważniejsze – bilirubiny i biliwerdyny. Jeśli dziecko nie wydali smółki po porodzie, przez kilka kolejnych dni, oznacza to niedrożność jelit lub zarośnięcie odbytu. Z kolei, zbyt wczesne wydalenie smółki, jeszcze w łonie matki, do wód płodowych, powoduje ich zabarwienie na zielony kolor. Jest to sytuacja niebezpieczna, ponieważ może skutkować zachłystowym zapaleniem płuc, czyli zespołem aspiracji smółki.
Smółka zaczyna gromadzić się w układzie pokarmowym dziecka w ostatnich miesiącach ciąży. Jeśli wydalana jest po urodzeniu w dużych ilościach, a kolejne stolce są już innego koloru i konsystencji, istnieje mniejsze prawdopodobieństwo żółtaczki fizjologicznej u dziecka.
Zespół aspiracji spółki
Zachłystowe zapalenie płuc, nazywane powszechnie w medycynie zespołem aspiracji smółki (MAS), spowodowane jest zachłyśnięciem się przez dziecko zanieczyszczonymi smółką wodami płodowymi, jeszcze przed urodzeniem. Taka sytuacja zdarza się u 2-10 proc. noworodków, w przypadku których smółka była oddana do wód płodowych. Zachłyśnięcie skutkuje powstaniem zaburzeń w oddychaniu dziecka po porodzie i niedrożności oddechowej. Zespół aspiracji smółki dotyczy dzieci donoszonych lub urodzonych po wyznaczonym przez ginekologa terminie porodu. W sporadycznych przypadkach mogą na niego zapaść wcześniaki urodzone pomiędzy 34. a 37. tygodniem ciąży.
Przyczyny MAS i grupy ryzyka
Dziecko może oddać smółkę do wód płodowych, ponieważ jest niedotlenione lub wystąpiło zakażenie wewnątrzmaciczne. Niedotlenienie doprowadza do sytuacji, w której maluch próbuje oddychać wewnątrz macicy i automatycznie zachłystuje się wodami płodowymi, które są zanieczyszczone smółką. W efekcie może dojść do:
- uszkodzenia pęcherzyków płucnych,
- chemicznego zapalenia płuc,
- zaburzenia drożności oskrzelików i powstawania ognisk niedodmy w płucach,
- upośledzenia drożności drobnych oskrzeli i odmy opłucnowej,
- rozwoju przetrwałego nadciśnienia płucnego na skutek zmian w łożysku naczyniowym płuc
- wynikających z niedotlenienia.
Z zespołem aspiracji smółki spotykamy się w przypadku ciąży przenoszonej, na co matka nie ma większego wpływu. Czynniki z nią związane mogą zwiększać ryzyko wystąpienia takiego zespołu u dziecka. Zalicza się do nich:
- cukrzycę,
- nadciśnienie,
- przewlekłe choroby płuc,
- choroby układu krążenia,
- stan przedrzucawkowy i rzucawka,
- znaczny nikotynizm matki.
Także i stan zdrowia nienarodzonego dziecka może sprzyjać powstawaniu zespołu aspiracji smółki. Dzieje się tak przy nieprawidłowej czynności serca płodu, jego nieprawidłowym profilu biologicznym, małowodziu, czy w zespole wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu.
W chwili porodu od razu można podejrzewać, że doszło do wydalenia smółki wewnątrz macicy matki, ponieważ występują zielone wody płodowe. Nie u każdego dziecka nawet wtedy dochodzi do zespołu aspiracji smółki. Można go podejrzewać, jeśli w drogach oddechowych noworodka znajduje się gęsty, zielony płyn owodniowy, maluch ma sinicę i zielone podbarwienie skóry, paznokci i pępowiny.
Objawem MAS jest także zły stan ogólny noworodka po porodzie, w tym niska punktacja w skali Apgara, obniżone napięcie mięśniowe, zaburzenia oddychania lub brak możliwości nabrania oddechu, czy bradykardia i bladość powłok.
Jeśli doszło do zespołu aspiracji smółki, lekarze odsysają płyn z jamy ustnej, nosa i tchawicy dziecka oraz zastosują tlenoterapię. Niewykluczone, że dziecko zostanie podłączone do respiratora i podane zostaną mu antybiotyki na wzmocnienie odporności.